انواع الیاف فرش ماشینی

برای انتخاب یک فرش ماشینی با کیفیت و با دوام، باید نکات متفاوتی را بررسی کنیم. یکی از مهمترین عواملی که کیفیت یک فرش ماشینی را مشخص می کند، نوع الیاف مورد استفاده در بافت فرش است. با بررسی مزایا و معایب انواع مختلف الیاف، بهترین نوع الیاف برای فرش ماشینی را به شما معرفی می کنیم. در این مقاله، با توجه به ساختار، کاربرد و ماهیت الیاف، به سه جزء اصلی فرش، یعنی تار (چله)، پود و خاب فرش، به صورت مفصل می پردازیم.

الیاف فرش چیست؟

الیاف، مانند سایر منسوجات، مواد اولیه فرش را تشکیل می‌دهند. “لیف” به عنوان یک رشته دراز، باریک و انعطاف پذیر، شامل خواص فیزیکی-مکانیکی مختلفی مانند استحکام، افزایش طول تا حد پارگی، بازگشت‌پذیری و… است. (جمع واژه لیف، الیاف)

در مورد فرش، خصوصیات فیزیکی و مکانیکی به مواردی اشاره دارد که شامل استحکام، چگالی، جذب آب و مقاومت در برابر حرارت می‌شود.

دسته بندی الیاف فرش

الیاف به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: الیاف طبیعی و الیاف مصنوعی یا ساخت بشر.

فرش ماشینی با الیاف طبیعی

1. الیاف گیاهی (Vegetable Fibers)

همانطور که از نامش پیداست، این الیاف از بخشی از گیاه به دست می‌آیند. الیاف گیاهی به دو دسته تقسیم می‌شوند.

* دانه ای : مانند پنبه (Cotton)

* ساقه ای : مانند جوت (Jute)،مودال،بامبو،کتان

2. الیاف حیوانی (Animal Fibers)

الیاف حیوانی که از مو و پشم حیوانات به دست می‌آیند، به عنوان مواد اولیه در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. در این بین، پشم، ابریشم، کشمیر و موهر از جمله الیاف حیوانی محبوب هستند.

فرش ماشینی با الیاف مصنوعی

1. الیاف مصنوعی (Synthetic Fibers) : اکریلیک (Acrylic) ، نایلون (Nylon, PA)، پلی استر (Polyester, PET)، پلی پروپیلن (Polypropylene, PP)
2. الیاف بازیافتی (Regenerated Fibers) : ویسکوز (Viscose)

انواع نخ های فرش ماشینی

برای بافت فرش های دست بافت، بهترین الیاف پنبه، پشم و ابریشم هستند. اما برای فرش‌های ماشینی، باید الیاف مناسبی انتخاب کرد که علاوه بر ویژگی‌های فیزیکی-مکانیکی، استانداردهای نخ ورودی به ماشین بافندگی را نیز رعایت کنند. در این مقاله، به بررسی تخصصی‌تر الیاف مناسب برای فرش‌های ماشینی می‌پردازیم.

الیاف مناسب نخ تار(چله) در فرش ماشینی چیست؟

یکی از سه بخش مهم در ساختار فرش، نخ های تار هستند. این نخ ها به صورت موازی با یکدیگر در طول فرش قرار می گیرند و کیفیت و استحکام فرش در راستای طول، جمع شدگی طولی فرش در زمان آهار و مقدار آب رفتگی فرش در زمان شست و شو، تماماً به مشخصات الیاف نخ تار وابسته است.

از گذشته تاکنون، برای تار فرش، از نخ پنبه‌ای و پس از آن پنبه/پلی استر استفاده شده است. اما به دلیل نوسانات و محدودیت بازار، و همچنین پیشرفت ماشین آلات بافت فرش، انواع دیگری از الیاف به بازار عرضه شده‌اند که به عنوان نخ تار استفاده می‌شوند. در ادامه، به برخی از این نخ‌ها و نقاط قوت و ضعف آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

پیشنهاد مقاله: فرش چند شانه بخریم؟

نخ چله پنبه/پلی استر

نخ پنبه/پلی استر، که از دو لیف پنبه و پلی استر تولید می‌شود، قدیمی‌ترین نخی است که در صنعت فرش ماشینی به دست آمده است.

ترکیب لیف پنبه با لیف پلی استر می‌تواند بهبودی در استحکام و جلوگیری از پارگی نخ داشته باشد و همچنین قیمت نهایی محصول را کاهش دهد. درصد بیشتری از پلی استر در ترکیب، باعث افزایش ضخامت نخ و ویژگی‌های فیزیکی-مکانیکی آن می‌شود و هزینه تولید کاهش می‌یابد، اما این ویژگی همیشه مثبت نیست و اگر درصد پلی استر بیش از حدی باشد، استحکام و انبساط تا حد پارگی افزایش می‌یابد و در هنگام بافتن نخ چله کش می‌شود و فرش دچار جمع شدگی طولی می‌شود.

از ترکیب پنبه/پلی استر با درصدهای مختلف، نخ های متنوعی با ویژگی های فیزیکی-مکانیکی متفاوت تولید می شود. سپس با توجه به خصوصیات تراکمی فرش مورد نظر، از هر نخ استفاده می شود.

با فشردگی بیشتر در منطقه شانه، فاصله بین دندانه های ماشین بافندگی کاهش می یابد و در نتیجه باید از نخ هایی با پلی استر کمتر و ظرافت بیشتر استفاده کنیم.

نخ چله BCF پلی پروپیلن

یکی از مشکلات الیاف پلی پروپیلن، حجم بالای آن است که باعث عدم انتخاب آن به عنوان مواد اولیه در تولید نخ چله می شود. به همین دلیل، پلی پروپیلن CF ساخته شد که حجم کمتر و سطح صاف تری داشت. با این حال، در فرآیند بافت مشکلاتی ایجاد شد که باعث شد این نوع الیاف، علی رغم هزینه کمتر، محبوبیت کمتری داشته باشد. در حال حاضر، تنها برخی کارخانه های تولید فرش ماشینی با تراکم پایین از این نوع الیاف استفاده می کنند. اما برای بافت فرش هایی با تراکم بیشتر، کیفیت و ارزش فرش ها جای سوال دارد!

الیاف مناسب نخ پود در فرش ماشینی چیست؟

یکی از سه جز اصلی ساختار فرش، نخ های پود هستند که در جهت عرضی فرش و موازی با نخ‌های چله قرار می‌گیرند. علاوه بر نگه داشتن ریشه‌ی خاب فرش، نخ‌های پود مسئول استحکام، آب رفتگی و جمع‌شدگی فرش در جهت طولی هستند. بنابراین، انتخاب الیاف با ویژگی‌های مناسب برای نخ‌های پود امری بسیار ضروری است.

در حال حاضر، نخ های جوت و نخ های پنبه/پلی استر از مهمترین الیافی هستند که برای ساخت نخ پود استفاده می شوند. در ادامه، ما این دو نوع الیاف را با یکدیگر مقایسه خواهیم کرد.

نخ پود جوت

در صنعت فرش ماشینی، نخ جوت به عنوان مهمترین نخ پودی استفاده می شود. این نخ از الیاف جوتی به دست می آید که در دسته الیاف طبیعی قرار می گیرد و از گیاه چیتایی تخمیر می شود.

نخ جوت، با استحکام بالایی که دارد، می‌تواند به عنوان یک عامل تامین کننده‌ی استحکام عرضی فرش عمل کند.

ازدیاد طول تا حد پارگی کمی دارد که سبب می شود جمع شدگی فرش در مرحله آهار و تکمیل به حداقل برسد.

نخ پود جوت چون زمخت است، باعث ایستایی و جلوگیری از چروک شدن فرش می شود.

در مرحله آهار، جذب رطوبت بالای الیاف جوت باعث می شود که آهار به خوبی جذب شود و ریشه ها مستحکم تر شوند.

دسترسی به الیاف پود جوت به سبب وفور در بازار و قیمت مناسب راحت است.

نخ پود ۱۰۰% پنبه و پنبه/پلی استر

یکی از نخ های مورد استفاده در پود فرش ماشینی، نخ ۱۰۰% پنبه است. اما پنبه ۱۰۰%، استحکام کافی برای پود فراهم نمی‌کند و در صورت استفاده تنها، باعث جمع شدگی عرضی فرش می‌شود که استحکام خوبی در این قسمت به دست نمی‌آورد.

معمولاً در بافت فرش، نخ پود پنبه‌ای با نمره ۱۰ استفاده می‌شود که به دلیل حجم بالاتر و خاصیت پرکنندگی بهتر، از سایر نخ‌های پنبه‌ای برتری دارد. با این حال، در بافت فرش ماشینی، نخ پنبه به تنهایی استفاده نمی‌شود و به صورت یک یا دو رشته با الیاف جوت و یا پلی استر بافت می‌شود.

ممکن است در برخی موارد، نخ‌ پنبه/پلی استر با نسبت ۸۰/۲۰ تولید شوند و به منظور کاهش هزینه‌های تولید، در فرآیند تولید نخ پود استفاده شوند.

استفاده از نخ پود پنبه ای، به دلیل جذب خوب آهار، به تقویت برزنت فرش کمک می کند.

میزان جمع شدگی عرضی نخ پود پنبه ای در مقایسه با نخ پود جوت، پس از مرحله آهار زنی بیشتر است.

نخ پود پلی استر

پلی استر یکی از الیاف پود مصرفی است که در آن جذب آهار بسیار کمتر (تقریبا صفر) از پودهای دیگر دارد و از این رو نمی تواند باعث ایجاد استحکام کافی برای ریشه‌ی نخ‌های خاب شود.

در برخی گلیم های ماشینی از پود پلی استر در بافت استفاده می شود.

در این نوع گلیم، پلی استر به عنوان “پود مجازی” و به صورت موقت برای تشکیل بافتی به نام “خاب حلقه” استفاده می‌شود. پس از بافت گلیم، این پودهای مجازی از داخل بافت خارج می‌شوند.

الیاف مناسب نخ خاب در فرش ماشینی چیست؟

لایه‌ی خاب، بخشی از سطح فرش است که از نخ‌های خاب بسیار زیادی ساخته شده است. این نخ‌ها عمود بر لایه‌ی زمینه‌ی فرش هستند و باعث شکل سه‌بعدی شدن فرش می‌شوند.

استحکام و دوام فرش به نخ‌های تار و پود بستگی دارد، اما خواص مطلوب نخ خاب فرش محدود به استحکام نیست. حدود ۷۰ تا ۸۵ درصد وزن نهایی فرش به خاب آن اختصاص دارد؛ بنابراین برای تضمین کیفیت نهایی فرش، انتخاب الیاف مناسب برای خاب آن بسیار مهم است.

خواص فیزیکی-مکانیکی فرش شامل راحتی، نرمی و بازگشت پذیری، همگی به نخ خاب وابسته هستند. بازگشت پذیری، به معنای بازگشت نخ های خاب به حالت اولیه و عمود بعد از پا خوردگی یا قرار گرفتن جسم سنگین روی سطح فرش است. به علاوه، جنبه های زیبایی فرش نیز به نخ خاب بستگی دارد.

ویژگی‌های فیزیکی-مکانیکی الیاف نخ خاب باید بهبود یابد که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.

ویژگی های مهم الیاف مصرفی در نخ خاب

• طول مناسب الیاف: با افزایش طول الیاف، استحکام آنها نیز افزایش می‌یابد و به همین دلیل، افزایش طول به حدی که منجر به پارگی نشود، تعداد پُرزهای فرش را کاهش می‌دهد.
• ظرافت مناسب الیاف: هرچه الیاف ظریف تر باشند، نرمی و لطافت آنها بیشتر خواهد بود و نقش فرش زیباتر و دقیق تر خواهد شد. اما افزایش نازکی الیاف، بازگشت پذیری آنها را کاهش می دهد.
• استحکام و ازدیاد طول تا حد پارگی مناسب: این دو ویژگی نه تنها بر کیفیت فرش بافت شده و ویژگی های فیزیکی-مکانیکی آن تأثیر دارند، بلکه در مراحل تولید فرش ماشینی نیز تأثیر گذارند.

اگر استحکام و طول الیاف نخ خاب به حدی که پاره شدن آنها را تحمل نمی‌کند، کاهش یابد، نخ هنگام بافتن مکرراً پاره می‌شود و این باعث کاهش راندمان و تولید می‌شود.

هرچند افزایش استحکام و طول فرش، تا حدی پارگی را کاهش می‌دهد، اما باعث ناهمواری در سطح فرش می‌شود و این موجب افزایش نیاز به پرداخت سطحی فرش می‌شود. این کار باعث افزایش ضایعات نیز می‌شود.

• بازگشت پذیری مطلوب: هنگامی که فشاری بر روی فرش اعمال و برداشته می‌شود، نخ‌های خاب باید به حالت اولیه خود بازگردند تا فرش همچنان نرم و لیف باقی بماند، حتی پس از گذشت زمان. اما اگر بازگشت پذیری مطلوب نباشد، به دلیل پاخوردگی و یا قرار گرفتن اجسام سنگین روی آن، ضخامت خاب فرش کاهش می‌یابد.
• قابلیت رنگ پذیری: با توجه به تنوع زیاد در طرح و رنگ فرش‌های امروزی، ویژگی مهمی که الیاف خاب باید داشته باشند، رنگ‌پذیری است.

نخ خاب اکریلیک

ویژگی های خاص اکریلیک شامل بازگشت پذیری خوب و خواص عایق حرارتی برجسته می باشد. این دو خاصیت در یک نخ از بین تمامی الیاف بی نظیر و منحصر به فرد قرار دارد.

مقاومت الیاف اکریلیک در برابر نور خورشید و حرارت بسیار خوب است.

الیاف اکریلیک، علاوه بر اینکه سبک‌تر از الیاف پشم، پنبه، پلی استر و ویسکوز هستند، دارای استحکام متوسط و ازدیاد طول تا حد پارگی بالایی هستند.

نخ اکریلیک، به دلیل ویژگی های خاص خود، پرتقاضا و گرانترین نخ در صنعت فرش ماشینی است. این الیاف در ماه اول استفاده، مانند فرش های دستبافت پشمی، کمی پرز دهی دارند، اما این پرز دهی هیچ تضمینی برای کیفیت و اصالت الیاف اکریلیک موجود در فرش نیست.

نخ خاب پلی پروپیلن

الیاف پلی پروپیلن استحکام بالایی دارند. ازدیاد طول تا حد پارگی این الیاف بین ۱۰ تا ۲۵ % متغیر است. این الیاف سبک ترین الیاف نساجی هستند. جذب رطوبت این الیاف تقریبا صفر است و در مقابل حرارت و نور خورشید بسیار ضعیف است. بازگشت پذیری الیاف پروپیلن بسیار ضعیف است و فرش بافت شده ازاین الیاف پس از چند ماه استفاده، نرمی خود را از دست می دهد.

الیاف پلی پروپیلن پس از بافت شدن شباهت بسیار زیادی به الیاف اکریلیک دارند و گاهی با نام و قیمت اکریلیک عرضه می شوند اما پس از چند ماه استفاده و پا خوردن الیاف این فرش سفت و سخت می شود.

نخ خاب پلی استر

احتمالاً تا به حال با عبارت “پلی استر” روی برچسب‌های محصولات مختلف مواجه شده‌اید.

الیاف پلی استر جزء پر مصرف ترین الیاف دنیا هستند و در بسیاری از محصولات از جمله پوشاک، منسوجات خانگی، خودروها، صنعتی و غیره به کار می‌روند. این الیاف دارای استحکام بالا و همچنین هزینه‌ی مناسبی هستند. جذب رطوبت این الیاف کم است و در عین حال به عنوان عایق حرارتی به خوبی عمل نمی‌کنند.

الیاف پلی استر همانند سایر الیاف در برابر نور خورشید حساس هستند، اما مقاومت بهتری نسبت به سایر الیاف دارند.

نخ خاب ویسکوز

ویسکوز، یک نوع الیاف بازیافتی است که از سلولز پلیمری تولید می‌شود که در چوب درختان یافت می‌شود. این الیاف، سنگین‌ترین نوع الیاف هستند و به مراتب سنگین‌تر از پشم، ابریشم، پلی استر، پلی پروپیلن، اکریلیک و نایلون هستند. تولید ویسکوز به فرایند طولانی و پیچیده نیاز دارد و دانش و فناوری تولید آن در دسترس همگان نیست. به همین خاطر، قیمت الیاف ویسکوز علی رغم ارزانی و در دسترس بودن مواد اولیه، بالاست. این الیاف به صورت وارداتی، برای صنعت فرش ماشینی در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرند.

استحکام الیاف ویسکوز نسبت به سایر الیاف کمتر است و با مرطوب شدن، نیمی از استحکام خود را از دست می‌دهد. این الیاف دارای رنگ‌پذیری بسیار بالا هستند و به فرش زیبایی و درخشش می‌بخشند، اما بازگشت‌پذیری آنها ضعیف است.

نخ خاب پشمی

پوشش بدن حیوانات، پشم، یکی از الیاف طبیعی است که از نظر ساختمانی از پروتئین تشکیل شده است. الیاف پشم، با استثنای پنبه و ویسکوز که سبکتر هستند، سایر الیاف را در سنگینی شکست می‌دهند. استحکام پشم بسیار کم است، اما بازگشت پذیری و جذب رطوبت بسیار بالایی دارد. همچنین، این الیاف با افزایش طول به حد پارگی دچار می‌شوند.

پشم عایق حرارتی خوبی است، اما در برابر دمای بالا به راحتی آسیب می‌بیند و نباید با دمای بالا شسته شود.

ضعف استحکام الیاف پشم، مانعی بزرگ برای استفاده از آن در صنعت فرش ماشینی محسوب می‌شود.

نگهداری از فرش های پشمی به اصول خاصی نیاز دارد، اما اگر این اصول رعایت نشود، فرش ممکن است با بید و آفت دچار شود و از بین برود.

برای اطلاعات بیشتر در بید زدگی فرش پیشنهاد می شود مقاله “بید فرش،تشخیص و راهکار مقابله با بیدزدگی” را مطالعه کنید.

با مطالعه این مقاله، اطلاعات کاربردی درباره جنس الیاف فرش ماشینی را به دست خواهید آوردید و می‌توانید بهترین تصمیم را برای خریدی قابل اعتماد و پایدار بگیرید.